Một trí tuệ uyên bác, một người lãnh đạo chân tình

Từ nhận mình “chẳng có bằng cấp gì” nhưng GS Tạ Quang Bửu luôn được công nhận là một trí tuệ lớn không chỉ bởi các trí thức Việt Nam mà còn bởi các học giả lớn trên thế giới.

GS Toán học người Pháp Laurent Schwartz - người nhận giải thưởng Fields năm 1950 - từng không tiếc lời khen ngợi: “Việt Nam có một vị bộ trưởng đại học xuất sắc mà ngay ở các nước phát triển cũng không dễ tìm”.

Bên lề hội nghị Genève năm 1954 mà GS Tạ Quang Bửu là người thay mặt phái đoàn Việt Nam ký hiệp định Đình chỉ chiến sự, một số chính khách đã đánh giá ông là "một nhà thông thái của Việt Nam”.

Phải đến hơn chục năm sau khi du học Pháp và Anh trở về, sau khi cách mạng Tháng 8 giành thắng lợi, GS Tạ Quang Bửu mới nhận lời tham gia chính quyền Việt Nam Dân chủ Cộng hoà và đảm nhận một số trọng trách của đất nước với sự tin tưởng, ủng hộ của Bác Hồ và Thủ tướng Phạm Văn Đồng. 

Dấu ấn mà ông để lại rõ rệt nhất chính là quãng thời gian 11 năm giữ cương vị Bộ trưởng Bộ Đại học và Trung học chuyên nghiệp (1965-1976). 

Với chủ trương mở rộng hệ thống đại học, GS Tạ Quang Bửu đã thành lập nhiều trường đại học chuyên ngành với các cán bộ và sinh viên giỏi được cử đi đào tạo ở nước ngoài. 

Ông Chính kể, trong những năm ông học tập ở Trường ĐH Bách khoa, cha ông vẫn thường xuyên qua trường để giảng bài. “Có một điều khá thú vị là khi tôi vào học khoa Toán - Lý (còn gọi là Toán công trình), trong một số bài giảng, các thầy hay giải thích từ này là ‘từ thầy Bửu’, như ‘ánh xạ’, ‘nhúng’… Và sau này, cũng có những từ thân thương để nhớ một thời như ‘com-lê bác Bửu’, ‘vali bác Bửu’, ‘giày bác Bửu’… để chỉ những món đồ mà sinh viên đi học nước ngoài được mượn của cụ vì ngày ấy đất nước còn khó khăn lắm nên khi tốt nghiệp về phải trả lại dù đã cũ nát”.

Chính vì thế, các bậc trí thức trong nước, dù là học trò hay là đàn em đi sau, ai cũng cảm nhận được sự chân tình và nhiệt huyết của ông dành cho khoa học, đào tạo và cho những người tài. 

Nói về tinh thần học tập, nghiên cứu của cha mình, ông Tạ Quang Chính kể: “Ngày nào cha tôi cũng dậy từ 5h kém 15 phút. Ông ngồi vào bàn đọc và nghiên cứu cho đến lúc đi làm. Thư viện Khoa học Trung ương là nơi ông thường xuyên lui tới. Đọc sách với ông như là ăn cơm - không thể thiếu được và nó choán hết thời gian của ông khi về nhà”.

Ông Chính kể, sự ham đọc và tinh thần học tập không ngừng của cha vẫn không dừng lại kể cả trong những năm tháng cuối đời, khi cụ đã bị đau lưng đến mức không thể ngồi đọc được nữa. “Chúng tôi đóng cho cụ một cái bàn đặt cạnh cửa sổ. Cụ cứ thế đứng đọc sách từ sáng đến trưa”.  

11 năm giữ cương vị Bộ trưởng Bộ Đại học cũng là quãng thời gian GS Tạ Quang Bửu tận hiến với nền khoa học, giáo dục nước nhà. Bên cạnh công việc quản lý, GS Tạ Quang Bửu thường xuyên tổ chức các buổi hội thảo, nói chuyện để truyền đạt những xu hướng, thành tựu khoa học kỹ thuật mới nhất của thế giới với các nhà khoa học trong nước.

“Thời anh, tuy ăn chưa đủ, ở còn chật, nhưng thứ Bảy, Chủ nhật và nhiều buổi tối, người ta vẫn hồ hởi gặp nhau ở đâu đó để nghe anh nói chuyện, với cái biệt tài riêng của anh, luôn luôn hấp dẫn, làm cho người nghe khi ra về, dù không hiểu nhiều, vẫn được truyền lại cái nhiệt tình, sôi nổi của anh với đất nước, với khoa học, với thế hệ đàn em” - GS Hoàng Tuỵ từng chia sẻ về người anh lớn của mình sau khi ông đã đi xa.

‘Cha các cháu là một người dũng cảm’

Ông Tạ Quang Chính còn nhớ như in câu nói của Thủ tướng Phạm Văn Đồng vào ngày cha mình qua đời. 

Khi được thông báo, vị Thủ tướng đã ngay lập tức vào bệnh viện nhưng không kịp nói lời vĩnh biệt. “Ông sang căn phòng có cả gia đình tôi đang ngồi. Ông nói với chúng tôi: Cha các cháu là một người dũng cảm. Các cháu phải học tập điều ấy”.

Ngẫm lại, ông Chính cho rằng lời khen ấy chắc hẳn đã được vị Thủ tướng đúc rút sau rất nhiều năm làm việc với cha ông. 

“Tôi nhớ, khi ông cụ đã nghỉ hưu, một lần bác Đồng đến thăm, ông cụ lấy ra một cuốn sách có tên là Cú sốc tương lai. Lúc ấy, mắt bác Đồng cũng yếu rồi nên ông cụ nhà tôi nói tóm lược mấy ý trong cuốn sách. Bác Đồng khen cuốn sách thú vị, cha tôi nói thêm ‘đọc cuốn này, đòi hỏi nhà lãnh đạo phải nắm bắt được những gì, nếu không thì chính nhà lãnh đạo sẽ sốc’. 

Mặc dù giữa cha tôi và bác Đồng có mối quan hệ gần gũi nhưng với một nhà lãnh đạo cấp cao như thế mà cha tôi dám nói ra lời ấy thì thực là dũng cảm. 

Sau đó, ông cụ cũng dặn thêm rằng ‘nếu anh không đọc được thì cố gắng nhờ anh em thư ký đọc cho. Nên đọc”. 

“Trong cuốn sổ tang, cụ Đồng viết lời vĩnh biệt cha tôi và gọi ông là ‘người bạn chiến đấu’. Tôi cho rằng đó là một vinh dự, một sự trân trọng mà không phải ai cũng có được”. 

Một bài học khó 

Viết về người anh lớn, cố GS Phan Đình Diệu - người có đóng góp lớn cho việc xây dựng ngành Tin học Việt Nam - từng chia sẻ một câu chuyện, một lời khuyên của GS Bửu mà ông cho là một “bài học khó” trong sự nghiệp làm khoa học của mình. 

Ông kể, mùa thu năm 1965, sau khi ông học xong phó tiến sĩ ngành Toán học kiến thiết ở Nga, ông được giữ lại để làm tiếp luận án tiến sĩ. Đang háo hức với những hướng nghiên cứu khác mà ông cho là thiết thực hơn, ông đề nghị xin không tiếp tục làm tiến sĩ nữa mà được dành thời gian học thêm về các hướng nghiên cứu kia. Nhưng bất ngờ, ông được Đại sứ quán chuyển đến chỉ thị trả lời của GS Tạ Quang Bửu, rằng: Phải tiếp tục làm xong tiến sĩ, rồi sau hãy hay.

Đến cuối năm 1967, bảo vệ luận án tiến sĩ xong, GS Diệu về nước, đến chào GS Tạ Quang Bửu. Lúc này, GS Bửu chỉ cười, bảo: Đấy, bây giờ muốn học thêm cái gì thì học. 

“Anh không giải thích gì thêm, mãi về sau tình cờ tôi mới hiểu được ý anh: Anh muốn tôi có thêm chút vốn liếng để dễ được cuộc đời chấp nhận hơn, và do đó mới có cơ hội làm được việc có ích hơn”.

“Muốn có ích cho đời thì ngoài năng lực ra, cần được đời chấp nhận. Bài học đó khi ngầm khi rõ, tôi đã được tiếp thu ở anh, không phải bằng thuyết giảng mà bằng cách xử sự, bằng thiện chí và cả bằng những cảm nhận không lời trong suốt nhiều năm về sau, thời gian mà may mắn tôi có cơ hội được gần anh hơn…”.

GS Diệu cho rằng đó là một bài học khó mà ông đã cố học, “có thất bại và hình như cũng có lúc thành công”. 

“Và tôi hằng nghĩ trong việc thực hiện bài học này, anh là một tấm gương lớn. Nhờ luôn tìm được lời giải đúng đắn cho bài học khó đó mà anh đã có những đóng góp to lớn tài năng trí tuệ của mình vào sự nghiệp bảo vệ và xây dựng đất nước” - GS Phan Đình Diệu viết.

Rồi sau đó, trên con tàu từ Budapest sang Paris đầu những năm 1980, ông đã buột nghĩ được 2 câu thơ mở đầu cho một bài thơ mà từ lâu ông có ý định làm tặng “anh Bửu” mà sau này được rất nhiều người nhắc đến khi nói về GS Tạ Quang Bửu:

Một khối nghĩ suy, một khối tình

Nước non là đó, nọ là mình

Đến mãi nhiều năm sau, khi GS Bửu đã rời xa cõi tạm, GS Phan Đình Diệu mới làm nốt bài thơ bỏ dở. “Tôi chép nắn nót những lời mộc mạc đó lên giấy, không gọt giũa gì thêm, vội mang đến nhà anh đặt lên bàn thờ, rồi kính cẩn đọc dâng anh”.

Một khối nghĩ suy, một khối tình

Nước non là đó, nọ là mình

Đã tròn một cuộc, bầu tâm huyết

Chưa thoả đôi bề, lẽ tử sinh

Nghĩa nặng nhân tình còn quyến luyến

Ánh ngời tài trí vẫn lung linh

Nỗi đời chất chứa lòng ưu ái

Một khối nghĩ suy, một khối tình.

GS Tạ Quang Bửu - người dám ‘xé rào’ để nâng đỡ người tài

Điểm nhấn của lễ hội xuân Yên Tử năm nay là sự tham gia của gần 5.000 tăng ni, phật tử, khách hành hương với nhiều nghi thức văn hóa, tâm linh.

Lễ khai hội đón khách tham quan khu di tích lịch sử và danh lam thắng cảnh Yên Tử là hoạt động văn hóa nhằm phục vụ nhu cầu hưởng thụ văn hóa tinh thần của các tầng lớp nhân dân, góp phần tôn vinh, phát huy giá trị và quảng bá hình ảnh của khu di tích và danh lam thắng cảnh Yên Tử tới đông đảo du khách trong và ngoài nước.

“Lễ khai hội và hội xuân Yên Tử năm nay là sự phục hồi sau 3 năm bị ảnh hưởng bởi dịch Covid-19 khiến hoạt động lễ hội bị gián đoạn, người dân không có điều kiện thể hiện niềm tin tín ngưỡng”, hòa thượng Thích Thanh Quyết chia sẻ.

Phần lễ khai hội gồm các hoạt động rước kiệu, dâng lễ, với các nghi lễ tâm linh như: Gióng trống, thỉnh chuông, lễ chúc phúc đầu năm, lễ cầu Quốc thái dân an, lễ đóng dấu thiêng Yên Tử...

Ngoài phần lễ được tổ chức trang trọng, phần hội năm nay mang đến cho du khách không khí xuân mới, vui tươi, phấn khởi với nhiều hoạt động văn hóa lễ hội đặc sắc như: Đêm Hội hoa đăng, cầu nguyện Quốc thái dân an; Biểu diễn nghệ thuật, múa rồng, lân, múa võ thuật cổ truyền; Tổ chức các trò chơi dân gian; biểu diễn văn nghệ truyền thống tại khu vực Làng Nương, Yên Tử; Trưng bày tranh, ảnh về vẻ đẹp hùng vĩ, linh thiêng của Yên Tử; Văn hoá Ẩm thực dân tộc Dao Thanh Y dưới chân núi Yên Tử…

Khu di tích và rừng quốc gia Yên Tử là nơi khởi nguồn của Phật giáo Việt Nam, là điểm du lịch tâm linh nổi tiếng của cả nước. Núi Yên Tử có chiều cao 1.068m, từ xưa đã được coi là danh sơn đất Việt.

Ngay từ thế kỷ thứ 10, đạo sĩ Yên Kỳ Sinh đã đến tu hành và đắc đạo ở đây, nhưng Yên Tử chỉ thực sự nổi tiếng khi Vua Trần Nhân Tông  từ bỏ ngai vàng đến đây tu hành, nghiên cứu Phật pháp và trở thành vị Tổ thứ nhất của Thiền phái Trúc Lâm với Phật danh Điều Ngự Giác Hoàng.

Hàng năm, Yên Tử thu hút hàng vạn du khách, phật tử đến hành hương, chiêm bái lễ Phật. Như thường lệ, lễ hội xuân Yên Tử bắt đầu vào ngày mồng 10 Tết Âm lịch và kéo dài khoảng 3 tháng. Sau 3 năm, khi dịch bệnh đã được kiểm soát, lễ khai hội xuân Yên Tử chính thức được tổ chức trở lại.

Triển lãm được thực hiện trong khuôn viên Thư viện Quốc gia Việt Nam với các không gian trưng bày trong nhà và ngoài trời theo một số chủ đề trọng tâm gồm: Hà Nội - Nghìn năm văn hiến, anh hùng; Hà Nội - Thành phố vì hòa bình; Hà Nội - Trái tim của cả nước, trung tâm chính trị - hành chính quốc gia; Trưng bày một số cuốn sách tiêu biểu của từng giai đoạn đã được chuyển thể sang tác phẩm điện ảnh.

Tại triển lãm, Thư viện Quốc gia Việt Nam cùng các nhà xuất bản, đơn vị phát hành đã nỗ lực giới thiệu đến công chúng và bạn đọc Thủ đô hơn 500 tư liệu quý hiếm cùng 2.850 tên sách, bộ sách có giá trị của các tác giả trong và ngoài nước. 

Trong đó, có 205 tựa sách viết về Thủ đô ngàn năm văn hiến, về dấu mốc lịch sử Giải phóng Thủ đô như: Tủ sách 1.000 năm Thăng Long của Nhà xuất bản Hà Nội; các tác phẩm văn học đi cùng năm tháng như: Miếng ngon Hà Nộicủa Vũ Bằng, Lũy Hoacủa Nguyễn Huy Tưởng, Hà Nội 36 phố phườngcủa Thạch Lam, Chuyện cũ Hà Nộicủa Tô Hoài …

Phát biểu khai mạc triển lãm, ông Nguyễn Thanh Lâm - Thứ trưởng Bộ TT&TT - nhấn mạnh: "Triển lãm sách chào mừng kỷ niệm 70 năm Ngày Giải phóng Thủ đô là hoạt động có ý nghĩa thiết thực, nhằm nêu bật ý nghĩa, giá trị lịch sử to lớn của Ngày Giải phóng Thủ đô.

Đồng thời, giáo dục truyền thống cách mạng, tinh thần yêu nước, sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc, tự tôn dân tộc và tự hào về Thủ đô nghìn năm văn hiến, anh hùng".

Theo ông Lâm, những tư liệu, sách, ảnh được trưng bày tại triển lãm cũng được trình chiếu dưới định dạng số hóa điện tử bằng các công nghệ hiện đại, nhằm lan tỏa mạnh mẽ những giá trị to lớn của sách không chỉ trong khuôn viên triển lãm, mà cả trên không gian mạng, đưa triển lãm đến gần hơn với bạn đọc Hà Nội nói riêng, khắp cả nước nói chung và bạn bè trên thế giới.

"Thông qua các mô hình, sản phẩm sách, ảnh được trưng bày, sắp đặt công phu, được trình chiếu trên các nền tảng số hiện đại, triển lãm sẽ là một điểm nhấn quan trọng.

Đây sẽ là một không gian văn hóa đọc hấp dẫn đóng góp phần tạo nên những ấn tượng sâu sắc và tốt đẹp trong ngày lễ trọng đại của Thủ đô Hà Nội", Thứ trưởng Nguyễn Thanh Lâm khẳng định.

Điểm nhấn của triển lãm là khu vực ngoài trời với 2 mô hình có chủ đề: Việt Bắc - Thủ đô kháng chiếncủa Nhà xuất bản Đại học Thái Nguyên và Hà Nội - Thủ đô vì hòa bìnhcủa Nhà xuất bản Hà Nội cùng các gian trưng bày của các nhà xuất bản và đơn vị phát hành. 

Trong thời gian diễn ra triển lãm, Nhà xuất bản Đại học Thái Nguyên sẽ đem đến chương trình văn nghệ đặc sắc của đồng bào các dân tộc Việt Bắc - Thủ đô Gió ngàn.

Nhà xuất bản Hà Nội sẽ giới thiệu đến bạn đọc cuốn sách về Lịch sử ngàn năm văn hiến của Thăng Long - Hà Nội. Nhà xuất bản TT&TT sẽ tọa đàm giới thiệu cuốn sách Tóm lược Chuyển đổi số - Chiến lược và lộ trình trongngày Chuyển đổi số quốc gia (10/10)…