Đầu năm nay, lần đầu tiên trong lịch sử, các nhà khoa học phát hiện vi nhựa trong máu và nhau thai người.

Chiếc khẩu trang, với mục đích bảo vệ sức khỏe con người, giờ lại trở thành mối nguy hại lớn với chính chúng ta, trong dài hạn. Bản chất chiếc khẩu trang không có vấn đề, nhưng cách chúng không được tái chế phù hợp và gây hệ quả lâu dài thì có.

Tại Việt Nam, mô hình kinh tế tuần hoàn đang từng bước được học hỏi và áp dụng, với mục tiêu sử dụng hiệu quả và tiết kiệm tài nguyên, hạn chế và tái chế chất thải.

Các công ty lớn trên thế giới hiện nay không chỉ nhắm đến lợi nhuận khi tiến hành đầu tư. Họ cũng tìm kiếm các giải pháp phát triển bền vững. "Chuyển đổi xanh" không còn là hành động "trang điểm làm đẹp", mà trở thành một trong những tiêu chí bắt buộc cho sản phẩm khi tham gia các thị trường lớn.

Liên minh châu Âu thống nhất đến cuối năm 2025, tất cả quốc gia thành viên đều phải tích hợp "Trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất - Extended Producer Responsibility (EPR)" vào bộ luật môi trường của nước mình.

EPR là chính sách môi trường yêu cầu nhà sản xuất chịu trách nhiệm cho toàn bộ vòng đời của sản phẩm và dịch vụ, thay vì chỉ cho đến bước phân phối về tay người tiêu dùng. Điều này đồng nghĩa nhà sản xuất phải có kế hoạch hậu cần và tái chế đối với mọi sản phẩm và dịch vụ cung cấp. EPR được đánh giá là công cụ hiệu quả nhằm giảm thiểu tác động từ rác thải, giảm ô nhiễm môi trường, và tạo động lực cho chuyển đổi xanh - nơi các nền kinh tế cam kết và tuân thủ các tiêu chuẩn bền vững hơn.

Việt Nam đang là một trong những nước đi đầu khu vực Đông Nam Á, khi quy định và pháp chế liên quan đến EPR đã lần đầu tiên được soạn thảo từ bộ Luật Bảo vệ Môi trường năm 2020, và có hiệu lực vào 1/1/2024 đối với trách nhiệm tái chế hướng đến các nhà sản xuất và nhập khẩu săm lốp, pin, ắc quy, dầu nhớt và các sản phẩm có bao bì.

Triển khai EPR là bước tiến lớn trong chiến lược "Chuyển đổi xanh" nền kinh tế. Tuy vậy, điều gì mới thì luôn tồn tại những khó khăn và bất cập.

Để bảo đảm trách nhiệm mở rộng, các doanh nghiệp chỉ được chọn một trong hai cách chính: (1) tự tái chế và (2) đóng góp tài chính vào quỹ bảo vệ môi trường Việt Nam như một loại thuế dựa theo khối lượng và tỉ lệ tái chế bắt buộc của sản phẩm.

Tuy vậy trong một cuộc khảo sát gần đây, các doanh nghiệp nghiêng về phương án đơn giản hơn là đóng tiền quỹ.

Điều này khá dễ hiểu khi thực trạng tái chế ở Việt Nam vẫn còn hạn chế. Chọn phương án tự tái chế, doanh nghiệp phải tự tổ chức tái chế hoặc ủy quyền cho bên thứ ba. Không phải doanh nghiệp nào cũng đủ khả năng và nguồn lực để tiến hành tự tổ chức tái chế sau phân phối, trong khi việc ủy quyền cho bên thứ ba tái chế tồn tại nhiều rủi ro, khi các cơ sở tái chế tại Việt Nam vẫn còn tự phát và thô sơ, thiếu trầm trọng cơ sở hạ tầng đạt tiêu chuẩn.

Những cách thức tái chế lạc hậu thậm chí có nguy cơ gây ô nhiễm môi trường nhiều hơn lượng giảm thiểu ô nhiễm từ hoạt động tái chế. Chọn phương án tự tái chế cũng khiến doanh nghiệp đội chi phí sản xuất lên cao, làm tăng giá thành sản phẩm, giảm cạnh tranh trên thị trường.

Tôi cho rằng để tạo cơ hội và động lực cho các doanh nghiệp tự tái chế, nhà chức trách nên xem xét ban hành phương án thứ ba cho phép doanh nghiệp tham gia đồng thời cả phương án tự tái chế và đóng góp tài chính dựa theo khả năng.

Cách này có nhiều ưu điểm tại Việt Nam. Thứ nhất, cho phép doanh nghiệp có thời gian để tham gia và thích nghi với quy định mới, cũng như trao quyền quyết định tỉ lệ tái chế phù hợp với năng lực, thay vì đặt gánh nặng và ép buộc phải lựa chọn tái chế hoặc nộp tiền, gây tâm lý tiêu cực.

Thứ hai, khuyến khích nhiều nhà sản xuất, nhập khẩu tham gia tổ chức tự tái chế, gián tiếp tạo động lực cho các doanh nghiệp chuyên tái chế tại Việt Nam nâng cao tiêu chuẩn, và thu hút nguồn vốn đầu tư cơ sở hạ tầng từ nước ngoài, góp phần vào nỗ lực "Chuyển đổi xanh" hướng tới nền kinh tế tuần hoàn.

Thứ ba, việc có nhiều hơn những nhà sản xuất tham gia tổ chức tự tái chế cũng gián tiếp nâng cao nhận thức về việc phân loại rác thải tại nguồn trong hộ gia đình thông qua các chiến dịch và chương trình quảng cáo.

Tại Osaka, nơi tôi sống, việc tái chế rác thải đã được quy chuẩn hóa đến từng hộ gia đình. Các quy định về phân loại rác thải được áp dụng linh hoạt dựa trên điều kiện tái chế và cơ sở hạ tầng của từng thành phố. Tại các thành phố lớn, rác thải có thể được phân loại thành 7-8 nhóm khác nhau, trong khi ở một số thành phố khác xa trung tâm thì chỉ có hai nhóm chính: rác thải cháy và rác thải tái chế.

Nếu từng tới Nhật Bản, có thể bạn sẽ ngạc nhiên khi thấy rất ít thùng rác công cộng, tuy nhiên đường phố vẫn rất sạch sẽ. Lý do phần lớn nằm ở ý thức của người dân, luôn tự nguyện mang rác thải phát sinh trong ngày về nhà. Giáo dục sớm trong nhà trường đóng vai trò lớn khi học sinh Nhật Bản luôn được tiếp cận với những hoạt động phân loại rác và vệ sinh trường lớp thường xuyên ngay từ nhỏ.

Ở Việt Nam, phân loại rác tại nguồn dù được cho là giải pháp căn cơ và tất yếu, sau một thời gian dài vẫn dừng ở "thí điểm".

Tôi tin là nhận thức của người dân về việc phân loại và tái chế rác sẽ dần được nâng cao, khi những đóng góp tài chính về EPR của các nhà sản xuất tới quỹ bảo vệ môi trường được biến thành những dự án và hành động trực tiếp tại các trường học, nơi đa số rác thải đều có thể tái chế như sách vở, đồ dùng học tập...

Chỉ khi nhận thức về bảo vệ môi trường được nâng cao, những nghịch lý như ví dụ về chiếc khẩu trang y tế mới không còn tồn tại.

Phạm Tâm Long

Đồng Văn Hùng (SN 1996, ở Thái Nguyên) sở hữu kênh YouTube Ẩm thực mẹ làmvới hơn 1 triệu người theo dõi. Kênh YouTube của anh chuyên về ẩm thực đồng quê, với những món ăn dân dã do chính đôi bàn tay mẹ anh chuẩn bị.

Những thước phim chân thật của Đồng Văn Hùng đã gây ấn tượng mạnh mẽ, lan tỏa vẻ đẹp của ẩm thực Việt Nam đến nhiều khán giả trong và ngoài nước. 

- Trước hết, xin được chúc mừng anh đã lọt vào danh sách 30 Under 30 Asia 2024. Anh có thể chia sẻ đôi chút về cảm xúc của mình không? 

Đồng Văn Hùng:Mình vô cùng bất ngờ khi nhận được tin có mặt trong danh sách. Mình không biết diễn tả cảm xúc này như nào.

Thật sự, mình thấy rất may mắn khi là người Việt Nam duy nhất có tên trong hạng mục “Truyền thông, Marketing và Quảng cáo”. Mình rất biết ơn tất cả mọi người đã luôn theo dõi và ủng hộ gia đình mình. 

- Điều gì đã thôi thúc anh làm YouTube về chủ đề ẩm thực nông thôn gắn liền với hình ảnh người mẹ?

Đồng Văn Hùng:Thời còn đi học, mình ấp ủ niềm đam mê chụp ảnh nhưng vì nhà nghèo nên ước mơ ấy đành dang dở. Tốt nghiệp cấp 3 xong, mình không đi học tiếp mà vào làm công nhân ở Bắc Ninh. Sau một năm miệt mài làm việc và tiết kiệm, cuối cùng mình cũng mua được chiếc máy ảnh.

Vì đam mê nhiếp ảnh, mình quyết định xin nghỉ việc và theo đuổi ước mơ. May mắn là trong giai đoạn đầu mình được một nhiếp ảnh gia là người cùng làng giúp đỡ và chỉ bảo. Nhờ có anh, mình dần dần trau dồi những kỹ năng và kiến thức cơ bản về nhiếp ảnh.

Sau quãng thời gian rèn luyện và tích lũy kinh nghiệm, mình quyết định thử sức với công việc chụp ảnh tại Hà Nội. Công việc mới thường xuyên phải xa nhà khiến mình cảm thấy bỡ ngỡ và nhớ những món ăn mẹ nấu và hương vị đồng quê.

Mỗi lần trở về quê, mình thường ghi lại những khoảnh khắc mẹ nấu ăn và chia sẻ lên trang Facebook cá nhân. Không ngờ rằng, những video giản dị ấy lại thu hút sự quan tâm của đông đảo bạn bè và khán giả.

Chính từ đây, mình bén duyên với ẩm thực và bắt đầu hành trình xây dựng kênh YouTube Ẩm thực mẹ làm,với mong muốn chia sẻ những món ăn ngon, đậm đà hương vị quê hương cùng mọi người.

- Anh và mẹ gặp phải những khó khăn gì trong quá trình thực hiện các món ăn? Cách để hai người có thể vượt qua những thách thức đó là gì?

Đồng Văn Hùng:Ẩm thực mẹ làmkhông chỉ là kênh YouTube về ẩm thực đơn thuần, mà còn là nơi lưu giữ những khoảnh khắc đẹp đẽ của hai mẹ con mình.

Vốn ít khi tiếp xúc với công nghệ, nên ban đầu mẹ mình rất ngại ngùng khi đứng trước ống kính. Khi ấy, mình động viên mẹ hãy nấu ăn một cách tự nhiên nhất và thể hiện chính bản thân mẹ trong từng món ăn.

Quá trình quay dựng kênh cũng không hề dễ dàng. Hai mẹ con phải làm đi, làm lại nhiều lần do quay hỏng hoặc đồ ăn không được như ý, thậm chí có lần mất điện phải đợi đến khuya mới có thể tiếp tục.

Mẹ mình đã lớn tuổi, việc quay đi, quay lại nhiều lần như vậy khiến mình lo lắng cho sức khỏe của mẹ. Tuy nhiên, mỗi khi đọc được những bình luận khen ngợi và ủng hộ từ khán giả, mẹ mình rất vui. Đó cũng là động lực to lớn để mình tiếp tục sáng tạo nội dung cho kênh.

Dần dần, nhờ sự nỗ lực cố gắng của mẹ và mình, các video được đăng tải thường xuyên hơn, mẹ cũng quen dần với việc đứng trước ống kính.

Ban đầu, mục đích của mình chỉ đơn giản là lưu giữ những kỷ niệm đẹp của hai mẹ con. Nhưng thật bất ngờ, kênh YouTube lại nhận được sự yêu thích và ủng hộ từ đông đảo người xem. Niềm vui sướng vỡ òa khi nhìn thấy sản phẩm của mình được đón nhận tích cực khiến hai mẹ con trò chuyện suốt đêm không ngủ.

- Hiện nay, có rất nhiều người sản xuất nội dung về ẩm thực nông thôn bình dị, vậy theo anh điều gì đã giúp cho Ẩm thực mẹ làm tạo được sự khác biệt?

Đồng Văn Hùng: Thay vì chạy theo xu hướng giật tít hay nấu những món ăn cầu kỳ, kênh YouTube của mình mang đến một trải nghiệm bình dị, gần gũi với cuộc sống làng quê Việt Nam.

Khung cảnh quen thuộc của đồng lúa, vườn rau, mái nhà cũ cùng những món ăn thanh đạm do mẹ nấu như nộm đu đủ, rau lang xào tỏi, măng luộc chấm tương, cơm lam chấm muối lạc... tất cả cùng nhau tạo nên một bầu không khí hoài niệm, yên bình và ấm áp cho người xem.

Bên cạnh đó, để mang đến những thước phim chân thực nhất, mình luôn cố gắng trau chuốt chất lượng hình ảnh. Mỗi video đều ghi lại cảnh thực tế trong cuộc sống thường ngày của mẹ.

Nguyên liệu cho mỗi món ăn đều do chính tay mẹ tự trồng trọt, chăm sóc và chế biến, đảm bảo sự tươi ngon và an toàn. Để hoàn thiện một video, mình cần ít nhất 1 tuần, thậm chí từ 5 đến 6 tháng.

Do vậy, số lượng video đăng tải mỗi tháng chỉ dao động từ 3 đến 4 cái. Thay vì chạy theo số lượng, mình luôn đặt chất lượng lên hàng đầu để mang đến cho người xem những trải nghiệm chân thực và ý nghĩa nhất.

- Anh có nghĩ Ẩm thực mẹ làm giúp “chữa lành tâm hồn” cho nhiều người khi họ thấy hình ảnh bữa cơm gia đình đầm ấm? Anh có dự định gì để kênh tiếp tục phát triển?

Đồng Văn Hùng: Mình rất hy vọng rằng những nội dung của YouTube Ẩm thực mẹ làm sẽ một phần nào đó giúp chữa lành cho nhiều người, đặc biệt là những người phải bôn ba xa quê hương, gia đình.

Tương lai mình và mẹ sẽ sáng tạo ra nhiều nội dung ý nghĩa hơn nữa để gửi đến mọi người. Mình cũng mong muốn góp phần lan tỏa nét đẹp về ẩm thực, con người và hình ảnh quê hương Việt Nam đến bạn bè trong và ngoài nước.

- Anh có lời gì nhắn gửi tới các bạn trẻ đang mong muốn đóng góp cho xã hội nói chung và gìn giữ, phát triển ẩm thực quê nhà nói riêng?

Đồng Văn Hùng: Mình mong muốn ngày càng có nhiều bạn trẻ cũng quay video về ẩm thực và đưa hình ảnh quê hương Việt Nam đến bạn bè trong và ngoài nước hơn nữa. Các bạn hãy kiên trì và theo đuổi đam mê, mình tin rằng thành công sẽ theo đuổi bạn sớm thôi. 

Thực hiện: Thế Cường - Minh Thương

Bát cơm chan canh cua đưa 'Ẩm thực mẹ làm' ra thế giới

Chia sẻ về cuộc sống mưu sinh trên sông nước, anh Hiệp kể, ngày xưa, cá tôm dễ kiếm, cuộc sống dân chài còn kiếm được cái ăn cái mặc. Bây giờ, thủy sản khan hiếm nên dân vạn chài đối mặt với muôn vàn khó khăn.

Tùy vào con nước, dân chài có khi đi cả chục cây số lên ngược sông Lam ở huyện Nam Đàn, Thanh Chương… mới may mắn bắt được cá to. Đi thuyền cả ngày cũng chỉ kiếm được 200 - 300.000 đồng, phải chi tiêu tằn tiện mới đủ lo cho mấy miệng ăn trong nhà.

Không chỉ đối mặt với khó khăn, vất vả mưu sinh, hàng chục người dân xóm vạn chài nơi đây còn vô cùng ám ảnh với những lúc mưa bão về. 

“Trời yên gió lặng đã đành, mỗi lần bão về mà gặp giông lốc thì rất nguy hiểm, sóng gió có thể nhấn chìm cả nhà bất cứ lúc nào. Chúng tôi phải nép thuyền sát bờ hoặc lên bờ xin tá túc nhà người quen, mong vượt qua mùa mưa bão càng nhanh càng tốt”-  anh Hiệp chia sẻ.

Ước mơ 3 đời có ngày an cư trên đất liền

Cạnh thuyền của anh Hiệp là thuyền của gia đình anh Phạm Ngọc Hoài (48 tuổi, trú xóm 2, xã Xuân Lam). Chiếc thuyền nhỏ được làm bằng xi măng, lợp mái tôn, chiều rộng 2m, chiều dài hơn 6m.

“Căn nhà” di động này đã gắn bó với các thành viên trong gia đình anh Hoài suốt nhiều năm. Mọi sinh hoạt thường ngày chỉ quanh quẩn trên diện tích nhỏ hẹp ấy.

Gia đình anh Hoài kiếm sống bằng nghề đánh bắt cá trên sông Lam. Đều đặn, cả nhà anh phải dậy từ 5h sáng để đánh cá. 

“Đời ông bà tôi đã trôi nổi trên sông nước. Tôi có 3 người con (1 gái, 2 trai). Con gái đầu may mắn có công việc và lên bờ lấy chồng. Còn 2 cậu con trai học lớp 4 và lớp 7 đang sống trên thuyền cùng bố mẹ” - anh Hoài chia sẻ.

Sinh ra trên những con thuyền giữa bập bềnh sóng nước, những đứa trẻ làng chài phải theo cha mẹ ngược xuôi kiếm sống. Trước đây, người dân gần như chỉ biết được mặt chữ. Các thế hệ sau này đã có nhiều cố gắng vươn lên nhưng việc học rất hạn chế. 

“Ở cái xóm vạn chài này, con em hầu hết chỉ học hết tiểu học, cấp 2 là nghỉ rồi” - anh Hoài bộc bạch. 

Điều khiến anh Hoài lo lắng là đồng tiền kiếm được từ chài lưới ngày càng khó khăn, kinh tế không đủ trang trải, việc học hành của 2 con anh sẽ bị dang dở giữa chừng.

Bởi vậy, như tất cả những người đã gắn bó với sông nước gần nửa đời người, lên bờ là điều anh Hoài và gia đình 3 thế hệ luôn khát khao. 

“Mong muốn lớn nhất của tôi là có mảnh đất nho nhỏ để an cư lạc nghiệp, con cháu sau này có nơi ăn, chốn ở và không còn phải lênh đênh trên sông nước như ông bà, bố mẹ” - người đàn ông trải lòng.

May mắn hơn gia đình anh Hoài, nhà chị Phạm Thị Hoa (42 tuổi) có 8 nhân khẩu nhưng không phải chen chúc nhau dưới thuyền. Gia đình chị được phép dựng nhà trên mép sông Lam để tá túc. Gọi là nhà nhưng cũng chỉ là tường xây thô sơ, phía trên lợp bằng mái tôn xập xệ.

Chị Hoa kể rằng, cách đây ít năm, bão đánh hỏng con thuyền mưu sinh của gia đình. Không còn chỗ tá túc, anh chị đành phải xin chính quyền xã cho dựng căn nhà này trên đất địa phương quản lý. Con thuyền cũ được gia đình sửa lại, đưa lên bờ dựng cạnh nhà. Mỗi lúc nước dâng, nhà bị ngập thì cả gia đình leo lên thuyền.

Lênh đênh trên thuyền, các hộ dân vạn chài cũng gặp nhiều rủi ro và tai nạn sông nước. Đặc biệt là trẻ em từ 3- 4 tuổi phải theo cha mẹ đi thuyền, chỉ cần bất cẩn là rơi xuống sông. 

“Có gia đình mải lo làm ăn, bỏ lại con trong khoang thuyền, rất nguy hiểm. Bây giờ, chúng tôi chỉ mong mỏi được lên bờ để thoát khỏi cảnh sông nước”, chị Hoa tâm sự về khát vọng của gia đình.

Trao đổi với VietNamNet, ông Nguyễn Văn Phận - Chủ tịch UBND xã Xuân Lam (huyện Hưng Nguyên) cho biết, chính quyền xã đã làm đề xuất thực hiện dự án tái định cư cho các hộ dân ở làng chài, nhưng dự án chưa được thực hiện.

“Chúng tôi đang di dời khoảng 100 hộ dân bị ảnh hưởng do sạt lở bên bờ sông Lam. Sắp tới nếu còn diện tích tái định cư thì sẽ cho rà soát các hộ dân sinh sống ở làng chài. Sau đó sẽ đề xuất huyện, tỉnh Nghệ An xem xét, có thể đưa các hộ dân làng chài vào dự án trên hay không” - ông Phận chia sẻ và bày tỏ mong muốn cấp trên vận dụng linh hoạt, giúp các hộ dân làng chài sớm được lên bờ định cư.

Ngược dòng nước, 38 hộ dân miền Tây từ bỏ quê hương mang theo giấc mộng đổi đời đến lòng hồ thủy điện mưu sinh. Sau 10 năm, giấc mơ ngày đầu mờ phai theo năm tháng. Bây giờ, họ chỉ mong được lên bờ lập nghiệp.