Bệnh nhân là cô gái tên Tr. (24 tuổi, quê tỉnh Khánh Hòa), được bệnh viện tuyến dưới chuyển đến với chẩn đoán loạn trương lực cơ, tâm thần phân liệt.

Theo lời kể từ gia đình, từ năm lớp 6 khi đang khỏe mạnh, Tr. đột ngột xuất hiện tình trạng tay chân co quắp, té ngã, đi vệ sinh không tự chủ, mất kiểm soát về trí não…

Thương con gái, cô T. (65 tuổi, mẹ bệnh nhân) đưa Tr. đi khắp nơi để chữa trị. Thậm chí, nghe những người xung quanh nói con có thể đã bị vấn đề về tâm linh, người mẹ dắt con đến tận Phan Rang (tỉnh Ninh Thuận) để gặp các thầy bùa, thầy pháp "làm phép".

"Tôi tìm đến thầy người Kinh lẫn những người dân tộc thiểu số, mỗi lần làm phép tốn 7-10 triệu đồng. Họ nói bao nhiêu cũng đưa để cứu con, nhưng làm hoài mà bệnh không khỏi", người mẹ kể lại.

Thấy đi các thầy không hiệu quả, người mẹ lại đưa con đi khắp các bệnh viện lớn nhỏ, và kể cả "nhà thương điên" để điều trị.

Theo thời gian, gia đình chấp nhận bệnh nhân bị thiểu năng trí tuệ, vì hầu hết các cơ sở đều chẩn đoán T. bị chậm phát triển tâm thần.

Cách đây 4 năm, cô gái khởi phát tình trạng đau đầu, thay đổi tính cách và ngày càng ít nói, hạn chế tiếp xúc. Tiếp đến, bệnh nhân có biểu hiện run tay, tứ chi co cứng, đi lại khó khăn. Bệnh nhân tiếp tục được gia đình đưa đến khám tại bệnh viện chuyên khoa tâm thần địa phương, được chẩn đoán tâm thần phân liệt và uống thuốc theo toa.

Sau thời gian điều trị, tình trạng bệnh nhân không cải thiện, không tự đi lại được, chảy nước dãi, ăn uống sặc nghẹn… "Các bác sĩ nói bé đã bị đen cả hai bên não, không thể chữa được nữa, nên tôi mới đưa con đến Bệnh viện Chợ Rẫy", cô T. nói tiếp.

Giải tiếng oan mắc bệnh tâm thần

Tiến sĩ, bác sĩ Lê Hữu Phước, Phó trưởng khoa Viêm gan, Bệnh viện Chợ Rẫy chia sẻ, qua thăm khám lâm sàng, các bác sĩ phát hiện nữ bệnh nhân bị tăng trương lực cơ tứ chi và vùng hầu họng, ảnh MRI sọ não có bất thường... Kết quả giải trình tự gen cho thấy, bệnh nhân có đột biến gen ATP7B trên exon số 8.

Cộng thêm các triệu chứng điển hình, bệnh nhân được chẩn đoán bị Wilson thể gan - thần kinh. Đây là căn bệnh liên quan đến rối loạn đồng. Nếu không can thiệp hoặc điều trị không đúng cách kéo dài, bệnh nhân có thể chết trước 30 tuổi vì gây ra tổn thương não, gan bất hồi phục.

Bệnh nhân được điều trị bằng thuốc thải đồng, dùng kẽm và các hỗ trợ cần thiết khác. Sau thời gian chăm sóc tích cực, từ chỗ không tiếp xúc được, tứ chi co cứng, bệnh nhân xuất viện tỉnh táo, tiếp xúc tốt, ăn hết sặc nghẹn, được rút sonde dạ dày.

6 tháng sau đó, bệnh nhân nói rõ, hết chảy nước dãi, tự đi lại chậm được. Một năm sau ngày xuất viện lần đầu ở Bệnh viện Chợ Rẫy, bệnh nhân đã sinh hoạt gần như bình thường.

Theo bác sĩ Phước, Wilson là bệnh di truyền, do đột biến gen ATP7B, dẫn đến tích tụ đồng trong mô, gây tổn thương đa cơ quan. Đây là căn bệnh vô cùng phức tạp, khó chẩn đoán vì triệu chứng thay đổi từ lâm sàng, sinh hóa cho đến sinh học phân tử.

Nhiều trường hợp bị chẩn đoán nhầm với tâm thần phân liệt vì có triệu chứng thần kinh rất nặng. Do đó, ngoài điều trị thành công, các bác sĩ còn "giải oan" cho bệnh nhân, khi bị điều tiếng mắc bệnh tâm thần.

Trước đây, tỷ lệ mắc bệnh Wilson trong y văn là 1/30.000. Hiện nay, với sự phát triển của y học, tỷ lệ mắc bệnh theo chẩn đoán lâm sàng là 1/16.000, nhưng ước tính theo nghiên cứu đột biến gen là 1/2.700. Tại nước ta, theo một nghiên cứu, tỷ lệ người lành mang gen bệnh Wilson của người Việt là 1/100.

Trong bệnh Wilson, thể gan là thể thường gặp nhất. Vào năm 2016, các bác sĩ Bệnh viện Chợ Rẫy đã điều trị thành công trường hợp đầu tiên tại Việt Nam bị phát hiện lao gan trên nền bệnh Wilson.

Cách đây 7-8 năm, thuốc điều trị Wilson rất hiếm, thậm chí thuốc thải đồng phải qua tận Lào, Campuchia để mua. Hiện nay, tại Việt Nam đã có thuốc thải đồng cổ điển (khoảng 12.000 đồng/viên), nhưng chưa được bảo hiểm thanh toán.

Bằng nhiều nỗ lực, các bác sĩ Bệnh viện Chợ Rẫy đã xin được thuốc thải đồng viện trợ từ Hiệp hội Wilson Hoa Kỳ, mang lại cơ hội sống cho nhiều bệnh nhân trong và ngoài nước. Đơn vị đang quản lý, điều trị khoảng 400 bệnh Wilson.

Các bác sĩ khuyến cáo, dù bệnh Wilson chẩn đoán được nhưng điều trị rất cực, khoảng thời gian đầu phải rất kỹ lưỡng trong việc dùng thuốc thải đồng, vì có thể gây ra tác dụng phụ. Bên cạnh đó, bệnh nhân còn phải quan tâm chế độ ăn và gần như theo dõi suốt cả cuộc đời.

"Trong 2 năm đầu điều trị, có 4 nhóm thực phẩm bệnh nhân không được ăn, đó là hải sản có vỏ (đặc biệt là sò), nội tạng (nhất là gan), các loại nấm, bánh kẹo (như socola)", bác sĩ Phước nói.

Giúp bạn no lâu

Không giống như các loại đồ ăn nhẹ khác có nhiều carbohydrate đơn giản, lạc giàu chất béo lành mạnh, protein và chất xơ, nên bạn mất nhiều thời gian tiêu hóa hơn.

Một nghiên cứu nhỏ trên 15 người tham gia cho thấy rằng việc thêm lạc nguyên hạt hoặc bơ đậu phộng vào bữa sáng giúp tăng cảm giác no và lượng đường trong máu ổn định hơn. 

Carbohydrate đơn giản được hấp thụ nhanh vào máu và dẫn đến lượng đường trong máu tăng đột biến nhanh chóng sau đó giảm nhanh. Điều này có thể khiến bạn cảm thấy đói ngay sau khi ăn. 

Ngược lại, lạc được tiêu hóa chậm và lưu lại trong dạ dày lâu hơn. Điều này giúp bạn cảm thấy no và thỏa mãn, cho phép bạn kéo dài thời gian giữa các bữa ăn. 

Cuối cùng, lạc cần nhai nhiều hơn, cho phép bạn ăn chậm hơn. Do đó, điều này giúp cơ thể bạn có thời gian gửi tín hiệu no, có thể ngăn bạn ăn quá nhiều. 

Chứa nhiều chất béo lành mạnh

Lạc rất giàu chất béo lành mạnh được gọi là axit béo không bão hòa đơn (MUFA) và axit béo không bão hòa đa (PUFA). Chế độ ăn nhiều chất béo này có liên quan đến việc giảm tỷ lệ viêm, béo phì và các tình trạng mãn tính, chẳng hạn như bệnh tim và tiểu đường.

Hơn nữa, tiêu thụ các loại hạt có liên quan đến việc giảm nguy cơ tăng cân lâu dài. Một số nhà nghiên cứu đưa ra giả thuyết rằng hàm lượng chất béo không bão hòa cao trong các loại hạt có thể cải thiện khả năng sử dụng chất béo dự trữ làm năng lượng của cơ thể. Tuy nhiên, vẫn cần nhiều nghiên cứu hơn nữa. 

Lượng calo nạp vào thấp hơn

Mặc dù lạc có hàm lượng calo cao, nhưng bạn có thể không hấp thụ hết lượng calo mà chúng cung cấp. Tuy nhiên, điều này không có nghĩa là bạn nên ăn quá nhiều. 

Vì sao ăn lạc có thể khiến bạn tăng cân?

Ăn quá nhiều thực phẩm giàu calo, chẳng hạn như lạc, vẫn có thể dẫn đến tình trạng dư thừa calo và cuối cùng cản trở nỗ lực giảm cân của bạn. Ví dụ, một khẩu phần lạc 1/4 cốc (146 gram) chứa 207 calo. Ngay cả khi chỉ hấp thụ được 50-75% lượng calo, thì lượng calo này vẫn là 104-155 calo. 

Do đó, điều quan trọng là bạn phải lưu ý đến khẩu phần ăn để tránh tình trạng tăng lượng calo. Tốt nhất là chỉ nên ăn 1-2 nắm mỗi khẩu phần vì chúng dễ bị ăn quá nhiều.

Theo Bệnh viện Nguyễn Tri Phương (TPHCM), với giá trị dinh dưỡng phong phú, lạc có thể mang lại nhiều lợi ích như tốt cho tim mạch, kiểm soát cân nặng, cung cấp năng lượng bền vững, hỗ trợ sức khỏe não bộ và hệ thần kinh.

Tuy nhiên, vì nó chứa nhiều calo và chất béo, bạn nên ăn với lượng vừa phải, nhất là khi đang kiểm soát cân nặng.

Nên chọn loại nào?

Tốt nhất, bạn nên chọn loại lạc không hương vị, đã qua chế biến tối thiểu và không chứa thêm muối hoặc các thành phần khác. Tránh kẹo lạc, vì loại này có lớp phủ đường và cung cấp thêm calo.

Để có thêm chất xơ và chất chống oxy hóa, bạn hãy thưởng thức lạc còn nguyên vỏ. Chất xơ bổ sung có thể giúp tăng cảm giác no.

Lạc luộc chứa ít calo hơn lạc sống hoặc rang, với khoảng 116 calo cho mỗi 1/4 cốc (146 gram), so với 207 và 214 calo cho lạc sống và rang. 

Tuy nhiên, lạc luộc chứa ít chất béo hơn 50% so với lạc sống và rang, nghĩa là chúng có thể không có tác dụng làm no như nhau. Do đó, hãy chọn loại bạn thích nhất và luôn lưu ý đến khẩu phần ăn của mình. 

Bạn hãy chọn loại chưa bóc vỏ vì chúng mất nhiều thời gian hơn để bóc, và điều này có thể ngăn ngừa tình trạng ăn uống vô thức và cuối cùng, giúp bạn kiểm soát tốt hơn khẩu phần ăn và lượng calo nạp vào.

Những điều liên quan, cụ thể là "chuẩn JCI", "số hóa" hay "trí tuệ nhân tạo" đã được hơn 2.000 chuyên gia y tế thảo luận sôi nổi tại Hội nghị Khoa học Kỹ thuật Hoàn Mỹ và Mayo Clinic với chủ đề "Tối ưu hóa chăm sóc y tế trong giai đoạn bình thường mới" do Tập đoàn Y khoa Hoàn Mỹ phối hợp cùng Mayo Clinic tổ chức trực tuyến trên nền tảng: https://hoanmyconference.vn/ vào ngày 10-11/12.

Số hóa để giảm tải công việc, đáp ứng nhanh nhu cầu

Trong bối cảnh ngành y bị quá tải, nhất là khi đại dịch Covid-19 xảy ra, các cơ sở y tế không chỉ gặp áp lực về việc số lượng bệnh nhân tăng, bệnh diễn tiến nặng đột ngột, tỷ lệ tử vong cao, thủ tục hành chính rườm rà mà còn "đau đầu" về việc thiếu hụt nhân lực trầm trọng. Trước những thách thức này thì nhu cầu cấp thiết phải chuyển đổi số, ứng dụng khoa học công nghệ mạnh mẽ càng được nhìn nhận rõ rệt hơn.

TS. Abinash Virk từ Mayo Clinic (Mỹ) cho rằng: "Covid-19đã tạo ra một cuộc cách mạng trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe mạnh mẽ hơn những gì con người hình dung. Một trong những thay đổi đó, có thể nhìn thấy ngay sự cần thiết của chăm sóc sức khỏe từ xa để giám sát và ngăn ngừa lây nhiễm cũng như cung cấp dịch vụ chất lượng cho người bệnh".

Tại Việt Nam, nơi có chưa tới 1 bác sĩ/1.000 dân thì số hóa không chỉ giúp chia sẻ thông tin, tư vấn, hỗ trợ, hội chẩn từ xa qua các ứng dụng thông minh mà còn giúp các cơ sở y tế nhận được những lợi ích khác đặc biệt trong hoàn cảnh thảm họa, thiên tai, dịch bệnh. Chẳng hạn, việc ứng dụng công nghệ để nhập liệu, thống kê số liệu, trích xuất thông tin hay để theo dõi hệ thống truyền dịch, giám sát sự tuân thủ trong quy trình…của tập đoàn Y khoa Hoàn Mỹ cũng giúp giảm thiểu đáng kể áp lực trước, trong đại dịch và ở giai đoạn "bình thường mới".

Trí tuệ nhân tạo: Biến việc cực khó, phức tạp trở nên đơn giản hơn

Sự chuyển đổi tất yếu của ngành y không chỉ dừng lại ở số hóa mà còn là ứng dụng rộng rãi trí tuệ nhân tạo (Artificial Intelligence - AI) với dữ liệu lớn (big data) trong hiện tại và tương lai gần để nâng cao trình độ chuyên môn và hiệu quả công việc, đặc biệt trong chẩn đoán hình ảnh, điều trị.

Trong phần trình bày báo cáo "Ứng dụng AI trong chăm sóc y tế và an toàn người bệnh", BS. Lê Thế Anh, Trưởng phòng Kiểm định và Chứng nhận chất lượng, Tập đoàn Y khoa Hoàn Mỹ đã nhận định rằng "AI không thể thay thế con người nhưng AI làm việc không biết mệt mỏi, luôn ghi nhớ, không bỏ sót thông tin, có khả năng nhìn bao quát, tính toán chính xác và ngày càng thông minh hơn. Theo BS Lê Thế Anh, AI cũng làm thay đổi tư duy, trước đây, người ta cho rằng dữ liệu là để lưu trữ, nghiên cứu nhưng giờ đây dữ liệu là để tạo ra các thuật toán nhằm hỗ trợ chẩn đoán "nhanh như chớp", chính xác và những công cụ giúp việc điều trị phức tạp trở nên thuận lợi hơn và ít mất sức nhân viên y tế nhất.

Đồng quan điểm, PGS. TS. BS Nguyễn Huy Thắng, Phó chủ tịch Hội đột quỵ Việt Nam đã đề cập đến lợi ích của trí tuệ nhân tạo trong chẩn đoán, điều trị bệnh lý nhồi máu não với công nghệ RAPID. Các hình ảnh CT hoặc MRI được chụp khi đưa vào phần mềm RAPID để tính toán và xử lý rất nhanh, chỉ mất khoảng 30 giây - 2 phút và được gửi ngay kết quả về hệ thống lưu trữ và truyền hình ảnh (PACS) của bệnh viện hoặc gửi trực tiếp đến điện thoại di động hoặc máy tính của các bác sĩ. Dựa vào kết quả này, các bác sĩ sẽ ra quyết định can thiệp lấy huyết khối cơ học để điều trị cho người bệnh. Đây là bước đột phá lớn vì mở rộng thời gian vàng để cứu não lên đến 24h thay vì chỉ vài tiếng như các phương pháp thông thường. Điều này cũng đồng nghĩa sẽ giảm thiểu được di chứng sau đó cũng như cứu sống được nhiều bệnh nhân hơn.

Tiêu chuẩn hóa đến từng chi tiết, lĩnh vực

Tại hội nghị, các chuyên gia y tế và nhà khoa học cũng cho rằng không chỉ có Covid-19 mà tương lai, các dịch bệnh, thảm họa khác vẫn có thể diễn ra. Đã đến lúc cần nhìn nhận lại khả năng tổ chức, hoạt động, quản lý, phối hợp, ứng phó trên nhiều lĩnh vực của các đơn vị, cơ sở y tế. Vì thế, giai đoạn hậu Covid - 19, việc tiếp tục chuẩn hóa quy trình, ở tất cả các chuyên khoa để nâng cao năng lực chăm sóc y tế, giảm thiểu rủi ro, mang đến trải nghiệm tốt nhất cho người bệnh và thân nhân "ở từng điểm chạm" cũng là một thách thức. Trong đó, JCI - một trong những chuẩn đánh giá, thẩm định chất lượng khắt khe bậc nhất của Mỹ và thế giới với hàng trăm tiêu chuẩn, quy trình và trên một ngàn yếu tố đo lường chi tiết để đảm bảo chăm sóc bệnh nhân tốt và an toàn nhất là mục tiêu hướng đến của không ít cơ sở, hệ thống y tế công lẫn tư tại Việt Nam.

"Để giảm tỷ lệ tử vong và tàn phế do đột quỵ gây ra, điều quan trọng nhất là nâng cao nhận thức của người bệnh đột quỵ phải được đưa đến cơ sở y tế để cấp cứu và điều trị kịp thời trong giờ vàng từ 4-6 giờ kể từ khi có dấu hiệu khởi phát đột quỵ đầu tiên", PGS Tôn khuyến cáo.

Dưới đây là 3 dấu hiệu cảnh báo đột quỵ:

- Liệt mặt: Mặt không cân xứng, miệng méo, nhân trung hơi lệch qua một bên, nếp mũi má bên yếu bị rũ xuống, đặc biệt khi bệnh nhân nói cười. 

- Yếu tay chân: Yêu cầu bệnh nhân giơ đều hai tay lên cao, nếu bên nào yếu hơn, hoặc rơi xuống trước cho thấy có bất thường. Bệnh nhân không nhấc được tay, chân hoặc nhấc lên khó khăn, một bên cánh tay hoặc chân (hoặc cả hai) đột ngột yếu đi, tê bì. 

- Nói khó: Hãy yêu cầu bệnh nhân nói, lặp lại một cụm từ đơn giản. Nếu bệnh nhân nói không lưu loát, đó là dấu hiệu bất thường.

"Nếu cùng lúc có 3 dấu hiệu này cho thấy bệnh nhân có nguy cơ đột quỵ rất cao, hãy đưa bệnh nhân đến cơ sở y tế có khả năng điều trị đột quỵ nhanh nhất", PGS Tôn khuyến cáo.

Ngoài ra, chuyên gia này đưa ra 3 khuyến nghị để tầm soát, phòng ngừa nguy cơ đột quỵ:

- Nên thường xuyên tập luyện, vận động, ít nhất 30 phút mỗi ngày. Các bài tập đạp xe, đi bộ, chạy bộ... đều rất tốt cho sức khỏe.

- Kiểm soát cân nặng, từ bỏ thói quen hút thuốc, ăn uống không lành mạnh (không nên ăn nhiều đồ chiên rán, thực phẩm chế biến sẵn...).

- Tầm soát các yếu tố nguy cơ của đột quỵ: tim mạch, huyết áp, mỡ máu, tiểu đường…

Theo PGS Tôn, đến nay chuyên ngành đột quỵ của Việt Nam đã có những bước tiến mạnh mẽ so với các nước trong khu vực. 

Tuy nhiên, ở một số bệnh viện tuyến tỉnh khu vực miền Trung, miền Nam, đơn vị đột quỵ vẫn nằm trong chuyên khoa thần kinh, chưa hình thành các khoa hay trung tâm độc lập.

"Khoảng 50% bệnh nhân ở các khoa, trung tâm thần kinh là bệnh nhân đột quỵ. Nếu có khoa, trung tâm đột quỵ riêng biệt thì người bệnh sẽ hưởng lợi rất nhiều, được bác sĩ, điều dưỡng chuyên về đột quỵ theo dõi, chăm sóc 24/7.

Người bệnh khi vào cấp cứu, nếu được tiếp cận ngay bác sĩ chuyên khoa đột quỵ sẽ được điều trị chuyên biệt, giảm tỷ lệ tử vong và biến chứng và đặc biệt việc quản lý dự phòng cho bệnh nhân sau khi ra viện sẽ tốt hơn", PGS Tôn cho biết.

Trước đó, ngày 9/11, Hội nghị đột quỵ quốc tế năm 2024 với chủ đề "Tiếp cận đa chuyên khoa và trí tuệ nhân tạo" do Hội Đột quỵ TP Hà Nội, Bệnh viện Bạch Mai và Trường Đại học Y Dược (Đại học Quốc gia Hà Nội) tổ chức đã diễn ra tại Hà Nội.

Hội nghị đột quỵ quốc tế năm 2024 với sự tham dự của hơn 2.700 đại biểu trực tiếp, với nhiều bài báo cáo về chẩn đoán điều trị, can thiệp mạch não và các kỹ thuật chuyên sâu về đột quỵ, có tính ứng dụng thực tiễn cao trong lâm sàng... từ các chuyên gia Việt Nam và quốc tế như Ý, Singapore, Ấn Độ, Úc, Pháp, Nga, Anh... 

PGS.TS Đào Xuân Cơ, Giám đốc Bệnh viện Bạch Mai cho biết, Trung tâm Đột quỵ của Bệnh viện Bạch Mai nằm trong danh sách 4 cơ sở y tế đứng đầu thế giới về số lượng chứng nhận Kim Cương của Tổ chức Đột quỵ thế giới qua chương trình Angels với 14 chứng nhận.

Chương trình Angels với mục đích giúp cho người bệnh được xử trí kịp thời và chuẩn mực nhờ việc tăng số lượng bệnh viện có khả năng cấp cứu đột quỵ với chất lượng được tối ưu hóa.